Kuna maelfu ya njia za kuwasiliana na kuunganishwa – iwe kwa hotuba, lugha ya alama, mguso, harakati, ishara, sauti, picha, vitu au vifaa vya kielektroniki.
Inashauriwa kuwa watu watumie mchanganyiko wa njia wowote ule ambao unafanya kazi vyema zaidi ili kuwasaidia watu wenye uziwikutoona, ulemavu wa hisi nyingi (MSI) na/au ulemavu changamano kuwasiliana na kupata uzoefu wa ulimwengu.
Hii inaitwa ‘mtazamo wa jumla wa mawasiliano’.
Kumbuka, bado hujachelewa kuanza kujifunza njia mpya ya kuwasiliana. Nenda na usijali kuhusu kukosea.
Njia za kawaida za mawasiliano ni pamoja na:
- Lugha ya alama au lugha ya alama mguso
- Makaton, toleo rahisi zaidi la lugha ya alama.
- Breli hutumia nukta zilizoinuliwa kugusa.
- Maneno ya tahajia ya uziwikutoona kwenye mkono wako.
- Kusoma midomo (Mawasiliano ya maneno)
Aina za mawasiliano
Hizi ndio njia kuu za mawasiliano tunazotumia:
Kwa kutumia njia ya mguso
- Breli hutumia nukta zilizoinuliwa/nundu kugusa.
Breli ni njia ya kuandika maandishi ambayo yanaweza kusomwa kwa kugusa. Katika breli, herufi na nambari huundwa kwa mstatili wenye nukta sita katika safu wima mbili. Kila herufi na nambari hutumia muundo tofauti wa nukta zilizoinuliwa/nundu.
- Kuandika maandishi makubwa ya herufi za alfabeti kwenye mkono wako.
Kuandika maadishi makubwa ya herufi za alfabeti ni njia rahisi ya kuwasiliana kwa kutumia mguso, si kuona au kuzungumza. Maneno huandikwa kwa herufi kubwa kwenye kiganja cha mkono wako.
- Mooni hutumia mistari iliyoinuliwa, kizingo na nukta kwa ajili ya kugusa.
Ambapo breli hutumia nukta, mooni hutumia mistari na kizingo kilichoinuliwa, na na nukta nundu zilizoongezwa. Hizi zinaweza kuwakilisha sauti, sehemu za maneno, maneno mazima au nambari.
- Tadoma hutumia usomaji wa mdomo kwa kugusa.
Tadoma ni njia ya kuelewa mtu anachosema kwa kugusa. Ndiyo maana inajulikana pia kama “kusoma midomo kwa kugusa”.
Unaweka kidole gumba chako kwenye midomo ya mzungumzaji, vidole vyako vitatu vya kati kando ya taya na kidole chako kidogo kwenye koo.
Unaelewa kile mzungumzaji anachosema kupitia mijongeo ya taya, usomaji wa uso na mitetemo kwenye nyuzi za sauti kwenye koo.
Unaweza pia kujua wakati mzungumzaji anaposema herufi kama vile N na M kwa sababu mzungumzaji hupumua mashavu yao na kutoa hewa yenye joto.
- Kutia sahihi kwa mkono chini ya mkono kwa kutumia mguso ambao wakati mwingine hujulikana kama Lugha ya alama mguso.
Kwa kutumia ishara
- Lugha ya alama
Lugha ya alama ni njia ya kuwasiliana kwa kutumia ishara za mikono na mijongeo, lugha ya mwili na sura ya uso, badala ya maneno ya kuzungumza. Lugha ya alama inatumiwa hasa na watu walio na ,uziwikutoona ulemavu wa hisi nyingi na/au ulemavu changamano. Kuna matoleo mengi ya lugha ya alama yanayotumiwa ulimwenguni kote kutegemea lugha ya/za wenyeji i/zinayo/zozungumzwa nchini.
- Makaton, toleo rahisi zaidi la lugha ya alama.
Makaton, au “uwekaji sahihi wa neno muhimu”, ni njia rahisi na nyepesi ya kuwasiliana kwa kutumia alama, ishara na mazungumzo. Sio lugha rasmi ya alama. Makaton yatatofautiana kulingana na lugha ya alama ya mahali hapo inayotumiwa.
- Uwekaji sahihi wa fremu kwa watu wenye uwezo mdogo wa kuona.
Kwa uwekaji sahihi wa fremu inayoonekana, mtu anayewasiliana nawe anatumia lugha ya ishara, na kufanya ishara katika eneo dogo linalokaa katika eneo lako ndogo la maono. K.m. ikiwa wana uoni wa handaki unaweza kutumia nafasi moja kwa moja mbele ya macho yao kwa hivyo unahitaji kuweka lugha ya ishara kuwa ndogo ‘ndani ya fremu hii ya kuona’.
- Vitu vya kumbukumbu
Kitu cha marejeleo ni kitu kizima, au sehemu ya kitu, ambacho unashikilia au kugusa ili kuwakilisha au kutambua mtu au mahali au shughuli nk. Kwa mfano.
Mtu: kofia au bangili = rafiki anayefahamika
Mahali: penseli = shule/Skuli
Shughuli: kijiko = wakati wa chakula.
Vile vile kumfahamisha mtu jambo fulani, inaweza kutumiwa na mtu mwenye ulemavu kuwasilisha hamu k.m. kikombe kinaweza kumaanisha “Nina kiu, ningependa kinywaji”.
Kwa kutumia mazungumzo
- Mazungumzo ya wazi
Mazungumzo ya wazi ni njia ya kuongea ambayo inamaanisha kila neno, sentensi na wazo linasemwa wazi na kwa urahisi.
- Kusoma midomo
Kusoma midomo ni kuweza kutambua maumbo ya midomo ya mtu, jinsi anavyotumia meno na ulimi, na pia kuelewa ishara na sura za uso wakati wa kuzungumza.
- Mawasiliano yasiyo rasmi bila kuzungumza, kuandika au kuashiria.
Mawasiliano yasiyo rasmi ni njia ya kueleza hisia zako, matakwa yako na chaguzi zako bila kuzungumza, kuandika au kuashiria. Hii inaweza kujumuisha:
- Lugha ya mwili.
- Mabadiliko ya mifumo ya kupumua.
- Kuelekeza kwa macho.
- Viashria vya uso.
- Ishara.
- Kutoa sauti (au uimbaji).
- Kuashiria.
- Mwingiliano wa kina huchukulia kila kitu kama mawasiliano.
Mwingiliano wa kina ni mbinu ya kuwasaidia watoto na watu wazima ambao wako katika hatua za awali za kukuza ujuzi wa mawasiliano na kijamii.
Mbinu hiyo inategemea jinsi tunavyotazama na kujibu vitendo na kelele za watoto, na kutafsiri haya kama mawasiliano. Humsaidia mtu na mshirika wake wa mawasiliano kuungana na kufurahia ushirika zaidi.
Inahusu kuangalia kwa karibu jinsi mtoto au mtu mzima anavyoitikia hali tofauti kupitia lugha ya mwili, sauti na sura ya uso – na kujibu hili.
Taarifa hii imetolewa na Sense, shirika la hisani linaloongoza kutoa misaada kwa watu wenye ulemavu lenye makao yake makuu nchini Uingereza ambalo linasaidia watu wenye ulemavu changamano, ikiwa ni pamoja na watu wenye Uziwikutoona.
Hii imehaririwa kwa ajili ya hadhira ya kimataifa (2024).